Zenon Świętosławski – powstaniec listopadowy, polski działacz emigracyjny.

Zenon Świętosławski urodził się w zamożnej rodzinie szlacheckiej 22 grudnia 1811 w Warszawie. Młodość spędził w majątku rodzinnym w Łękach k. Kutna. Studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Należał też, wraz z bratem, do Sprzysiężenia Podchorążych. Po wybuchu powstania listopadowego wrócił do Warszawy. Służył w 2 Pułku Mazurów, w stopniu podporucznika. Był członkiem Towarzystwa Patriotycznego. W październiku 1831 przekroczył wraz z korpusem gen. Macieja Rybińskiego granicę pruską. Mieszkał tymczasowo w Brodnicy.

Zenon Świętosławski

Po upadku powstania wyemigrował, wraz z tysiącami rodaków, do Europy Zachodniej. Początkowo przebywał w Paryżu – wstąpił tam do Komitetu Narodowego Polski Joachima Lelewela (1832), a także do loży wolnomularskiej „Trójcy Niepodzielnej”. Był jednym z ojców-założycieli Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. W styczniu 1833 roku, w związku z organizowaną zbrojną wyprawą Józefa Zaliwskiego i Artura Zawiszy do Polski, wystąpił z TDP.  Świętosławski wyjechał do Polski jako tajny emisariusz pod fałszywym nazwiskiem Jorandy.

Po upadku wyprawy przeniósł się do Anglii (Londyn, Portsmouth), a następnie na wyspę Jersey (4 X 1834). Także w 1834 uczestniczył jako emisariusz (pod pseudonimem „Diorand”) w naradach postępowej inteligencji i mieszczaństwa w Hamburgu, których celem było opracowanie planu powstania zbrojnego w Saksonii przy jednoczesnym wznieceniu ruchu partyzanckiego w zaborze rosyjskim i pruskim. Plany te nigdy nie zostały zrealizowane.

W Saint Helier współzakładał Gromadę Ludu Polskiego Humań (14 III 1836). Świętosławski należał do najczynniejszych, a zarazem najbardziej radykalnych działaczy Gromady. Przejął przywództwo w Gromadach po wycofaniu się z nich Stanisława Worcella, Tadeusza Krępowieckiego i innych dotychczasowych liderów.

Za pieniądze otrzymywane z części spadku rodzinnego nabył posiadłość na Jersey, a także finansował działalność Gromad. 29 listopada 1841 roku, podczas uroczystych obchodów 11. rocznicy wybuchu powstania listopadowego, wygłosił napastliwe przemówienie, w którym zaatakował przywódców powstańczych, nazywając ich „nędzarzami”, a księcia Czartoryskiego „zbrodniarzem” i głównym winowajcą niepowodzenia polskich aspiracji niepodległościowych.

Po rozwiązaniu Gromad objął swoją pieczą bogate archiwum organizacji (w maju 1846). Zamierzał zorganizować przerzut rodaków z Portsmouth do Polski, by mogli wziąć udział w rewolucji krakowskiej, jednak z uwagi na niewystarczające środki plan ten nie został zrealizowany.

Nie później niż jesienią 1852 założył w Saint Helier, w domu przy 19 Dorset Street (dziś nieistniejącym) drukarnię i rozwinął tam działalność wydawniczą. Publikował materiały o charakterze politycznym, agitacyjnym (w różnych językach), ale wydał także dziełko Feliksa Nowosielskiego O kształceniu serca oraz utwory poetyckie, m.in. Niezabudki Jerseyskie Rocha Rupniewskiego czy wiersze Karola Balińskiego. Najpoważniejszą inicjatywą wydawniczą Świętosławskiego była przygotowana wraz z Teofilem Izdebskim kompilacja archiwów Gromad Ludu Polskiego z lat 1835-1846, znana pod tytułem Lud Polski w emigracji (1854). Znany jest także periodyk Świętosławskiego „L’Homme”, który ukazywał się w latach 1853-1860.

W dniu 27 lutego 1855, w 7. rocznicę ogłoszenia II republiki francuskiej, Świętosławski brał udział w „międzynarodowym mityngu w sprawie polskiej” w Londynie – zasiadał na trybunie obok Louisa Blanca, Karola Marksa, Victora Hugo, Giuseppego Mazziniego, Francoisa Raspaila, Aleksandra Hercena, Lajosa Kossutha i Stanisława Worcella.

Z drukarni Świętosławskiego korzystali uchodźcy (m.in. Victor Hugo i Aleksander Hercen), dzięki czemu mogli oni skutecznie sięgać ze swoją propagandą polityczną na kontynent europejski. Dom i drukarnia Świętosławskiego znalazły się w bezpośrednim niebezpieczeństwie w połowie października 1855, kiedy przed budynkiem zebrał się agresywnie nastrojony tłum mieszkańców St Helier, w liczbie ok. 100. Przyczyną protestów były obraźliwe (ich zdaniem) dla monarchii brytyjskiej publikacje wychodzące spod prasy Świętosławskiego, przede wszystkim list Féliza Pyata. Jedynie zdecydowana postawa oficera policji Henleya oraz kilku współpracowników Świętosławskiego uchroniła drukarnię przed dewastacją. Natomiast sam Świętosławski został wydalony karnie z wyspy Jersey (2 listopada 1855) za wydrukowanie pamfletu „La reine d’Angleterre” (zdążył jeszcze, wraz z innymi zmuszonymi do wyjazdu, złożyć hołd proskrytom pochowanym na cmentarzu Macpela, m.in. Teofilowi Izdebskiemu) – przeniósł się wówczas, przez Guernsey, do Londynu i tam kontynuował działalność wydawniczą pod szyldem „Universal Printing Establishment”, najpierw pod adresem 52 Greek Street (Soho), później przy 178/9 High Holborn. W stolicy brytyjskiej Świętosławski spędził kolejne 5 lat. W 1856 odrzucił amnestię carską. W roku 1857 zakupił od Aleksandra Rypińskiego drukarnię w Tottenham.

W 1858 roku utworzył w Londynie radykalną Gromadę Rewolucyjną Ludu Polskiego, stanowiącą polską sekcję Stowarzyszenia Międzynarodowego Ernesta Jonesa, jednak nie rozwinęła ona szerszej działalności, a w roku 1859 wystąpiła ze Stowarzyszenia. W Londynie utrzymywał bliskie kontakty z demokratą rosyjskim – Aleksandrem Hercenem. Wyrażał w nich duże nadzieje we wspólny, polsko-rosyjski sojusz sił demokratycznych.

W roku 1861 upadła drukarnia Świętosławskiego, a prawdopodobnie w tym samym roku zakończyła działalność Gromada Rewolucyjna Londyn (wpływ na to miała m.in. prowokacja prezesa policji poznańskiej – F.W.E. von Baerensprunga). Pogarszał się ponadto stan zdrowia Świętosławskiego, a także wystąpiły pierwsze oznaki choroby umysłowej. W 1861 uzyskał pozwolenie na powrót na wyspę Jersey, którą traktował jako swój drugi dom rodzinny. Na wyspie pozostał do śmierci. Zmarł 6 grudnia 1875 w Saint Helier. Został pochowany na cmentarzu przy Green Street.

Zdjęcie zamieszczamy dzięki uprzejmości Nicolas Jouault.

Więcej informacji można przeczytać na stronie : https://pl.wikipedia.org/wiki/Zenon_%C5%9Awi%C4%99tos%C5%82awski

Dziekujemy Panu Adamowi Kwiecień za nadesłane materiały oraz Nicolas Jouault za zdjęcia. 

Dokładna lokalizacja grobu: